Otwarcie konferencji

mgr Dominik Włudyga

Korzenie. Projekt ochrony dziedzictwa przyrody i kultury Gór Świętokrzyskich. Założenia i rezultaty.

Wystąpienie będzie dotyczyło podsumowania podjętych przez Stowarzyszenie MOST działań w ramach zadania: "Korzenie. Projekt ochrony dziedzictwa przyrody i kultury Gór Świętokrzyskich. Założenia i rezultaty". Omówione zostaną przyjęte założenia co do realizacji celów przewidzianych w ramach projektu (w szczególności ochrony integralności ŚPN oraz obiektu UNESCO Krzemionki Opatowskie) oraz osiągnięte rezultaty.

Pytania i odpowiedzi

mgr Rafał Gadowski

Wybrane aspekty prawne postępowania w sprawie zmiany granic Świętokrzyskiego Parku Narodowego.

W ramach prac legislacyjnych dotyczących projektu rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie Świętokrzyskiego Parku Narodowego (numer z wykazu prac legislacyjnych – RD 162, data utworzenia 6 października 2020 r.), zwanego dalej Rozporządzeniem, doszło do splotu wydarzeń, który może stanowić przykład ilustrujący znaną z nauk społecznych koncepcję „niezamierzonych konsekwencji”. W treści uzasadnienia projektu Rozporządzenia, w wersji z dnia 10 marca 2021 r., opublikowanego w Biuletynie Informacji Publicznej Rządowego Centrum Legislacji  w dniu 15 kwietnia 2021 r., wprowadzono bowiem istotną zmianę w stosunku do wersji wyjściowej uzasadnienia projektu Rozporządzenia. W przestrzeni publicznej pojawił się nieuprawniony pogląd prawny, wskazujący, że włączenie do parku narodowego obszaru o większej powierzchni powoduje możliwość jednoczesnego wyłączenia z parku narodowego dowolnego obszaru mającego wartości przyrodnicze i kulturowe, jeśli obszar wyłączany z ochrony ma powierzchnię mniejszą. W ramach prezentacji zostanie przedstawiony przebieg postępowania w sprawie projektu Rozporządzenia, a także analiza zasadności powyższego poglądu, który w istocie rzeczy podważa fundamenty systemu prawnej ochrony przyrody w Polsce.

Pytania i odpowiedzi

Przerwa na kawę

dr Zbigniew Złonkiewicz

Charakterystyka geologiczna Łyśca i Krzemionek - słynnych geostanowisk w Górach Świętokrzyskich

Utwory piaskowcowe formacji z Wiśniówki (miąższości 80-1400 m) tworzącej szczyt Łyśca, osadziły się z początkiem późnego kambru (we wczesnym furongu) w środowiskach płytkowodnych Morza Tornquista. Pokrywało ono część kontynentu Baltica, do którego należał północny fragment regionu świętokrzyskiego. Późniejsze ruchy górotwórcze sfałdowały i wypiętrzyły region świętokrzyski, który od czasu orogenezy alpejskiej, przez ostatnie 65 mln lat podlega nieprzerwanej denudacji. Grzbiet Łysogór wyznacza pas wychodni furongu w skrzydle antykliny Łysicy. Od południa ograniczone jest ono uskokiem świętokrzyskim i nasunięte na sfałdowane, skały młodszego paleozoiku w regionie kieleckim. Stromo nachylone ku północy ławice piaskowców z Wiśniówki tworzą partie szczytowe grzbietu Łysogór, którego jedną z kulminacji jest Łysiec. W warunkach peryglacjalnych plejstocenu, w strefie wychodni piaskowców powstały pokrywy blokowo-gruzowe, a lokalnie skałki. W partiach szczytowych grzbietu usunięcie drobniejszego materiału doprowadziło do powstania gołoborzy, a w niższych częściach zboczy do utworzenia pokryw rumoszowo-gliniastych.

Krzemionki znajdują się na równinie, która została wycięta w wapieniach pelitycznych i drobnooolitowych ogniwa wapieni ze Skarbki (miąższość 90-110 m), wyróżnionego w NE części regionu świętokrzyskiego, datowanego na późny oksford (ponad 155 mln lat temu). Wchodzi ona w skład górnojurajskiej formacji oolitowej. Wapieniom towarzyszą poziomy krzemieni zielonych, czarnych i pasiastych. W późnej jurze obszar świętokrzyski znajdował się na północnym szelfie oceanu Tetydy, w strefie płycizn morza epikontynentalnego, które pokrywało część Europy i na zachodzie łączyło się z Atlantykiem. Po orogenezie alpejskiej skały jurajskie zostały odgrzebane na powierzchni terenu w wyniku denudacji. Lokalizacja wyrobisk podziemnych i powierzchniowych w rejonie Krzemionek, Stoków i Borowni odzwierciedla łukowaty przebieg wychodni krzemieni w skrzydłach synkliny Magoń-Folwarczysko.

Pytania i odpowiedzi

dr Andrzej Przychodni

Próba określenia znaczenia zabytków archeologicznych dla obecnego statusu Łyśca/ Łysej Góry/ Świętego Krzyża.

W historii Łyśca/ Łysej Góry/ Świętego Krzyża możemy obecnie prześledzić działania, które ukształtowały zwłaszcza szczyt tej góry i spowodowały, że postrzegamy ją tak osobliwie. Oczywiście za tymi działaniami stoją też ludzie, którzy je inicjowali i realizowali, albo ubogacając krajobraz kulturowy tego unikalnego miejsca, albo go degradując. Zgodnie z dość powszechnie używaną definicją, krajobraz kulturowy jest podlegającą naszej ocenie historycznie ukształtowaną przestrzenią zawierającą elementy będące wynikiem działalności ludzkiej i przyrodnicze. Przenikanie tych dwu czynników kształtujących ową przestrzeń wydaje się być w przypadku Łyśca dość szczególne, czy nawet wręcz definiujące jego unikalne znaczenie. Oddziaływanie człowieka – twórcę kultury – pozostawiło też świadectwa słabo zauważalne lub całkiem ukryte przed naszym postrzeganiem, zaliczane do kategorii zabytków archeologicznych. Pomimo szeregu prac podjętych zwłaszcza w ciągu ostatnich 20 lat, stan naszej wiedzy o dziedzictwie archeologicznym Łyśca pozostawia wiele do życzenia. Jest to m.in. skutkiem charakteru prowadzonych ostatnio badań, które miały charakter praktycznie wyłącznie związany z kolejnymi inwestycjami. Tymczasem charakter tych inwestycji, z których nie wszystkie wiązały się z rozpoznaniem pod względem archeologicznym, doprowadził również do przekształceń, które utrudniają, albo wręcz uniemożliwiają poszerzenie naszej wiedzy o pradziejach Łyśca czy uzupełnienie danych historycznych. Niniejszy głos ma zatem przedstawić potrzeby dotyczące odpowiedzi na wciąż aktualne pytania badawcze i przedstawić perspektywy udzielenia na nie odpowiedzi – w bliższej lub dalszej przyszłości.

Pytania i odpowiedzi

Przerwa obiadowa

mgr Łukasz Misiuna

Wartości przyrodnicze szczytowej partii Łyśca w świetle najnowszych badań.

W związku z planami zmniejszenia powierzchni Świętokrzyskiego Parku Narodowego obszar 1,35 ha w szczytowej partii Łyśca, Stowarzyszenie MOST po uzyskaniu wymaganych zgód podjęło wielospecjalistyczną inwentaryzację przyrodniczą terenu wskazanego w projekcie rozporządzenia Ministra Środowiska (obecnie Ministra Klimatu i Środowiska). 

Celem badań było ustalenie wartości przyrodniczej terenu oraz identyfikacja zagrożeń mogących negatywnie wpływać na zasoby i wartości przyrodnicze, kulturowe i geologiczne a także krajobrazowe badanego terenu.

Stwierdzono kilka nowych dla Świętokrzyskiego Parku Narodowego gatunków grzybów w tym gatunki zagrożone wymarciem. Stwierdzono 4 gatunki mszaków podlegających częściowej ochronie, czterech gatunków chronionych i zagrożonych porostów w tym jeden uznany za wymarły w województwie świętokrzyskim i jeden bliski wymarcia, cztery gatunki chrząszczy wymienione na Polskiej Czerwonej Liście, 21 gatunków nowych dla krainy zoogeograficznej Góry Świętokrzyskie i/lub dla Świętokrzyskiego Parku Narodowego, 1 gatunek nowy dla fauny Polski: Aleochara stichai (Staphylinidae); 1 gatunek reliktowy: Leiestes seminiger (Endomychidae); 11 gatunków można sklasyfikować jako rzadkie w skali kraju i Europy Środkowej, 4 gatunki ptaków uznanych za regionalnie rzadkie i nieliczne w tym jeden wymieniony w Dyrektywie Ptasiej oraz jeden gatunek nietoperza wymieniony w Dyrektywie Siedliskowej. 

Wykazano obecność gatunków synantropijnych nie podawanych z innych miejsc na terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Świadczy to o ważnej roli badanej powierzchni z punktu widzenia bioróżnorodności SPN. 

Zidentyfikowano liczne zagrożenia związane z rozwojem turystyki pielgrzymkowej i organizacją imprez masowych, a także niewłaściwym nadzorem nad tym terenem dyrekcji ŚPN w tym np. wprowadzanie gatunków inwazyjnych.

Pytania i odpowiedzi

dr Mateusz Ciechanowski

Chiropterofauna Świętokrzyskiego Parku Narodowego

Autorzy referatu: Mateusz Ciechanowski, Zuzanna Wikar, Katarzyna Borzym, Martyna Jankowska-Jarek, Konrad Bidziński, Dominika Dudek, Klaudia Otczyk - Akademickie Koło Chiropterologiczne Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody "Salamandra", Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców Uniwersytetu Gdańskiego; Damian Celiński - Studenckie Koło Naukowe Teriologów przy Wydziale Nauk Biologicznych Uniwersytetu Wrocławskiego; Łukasz Misiuna - Stowarzyszenie MOST

Świętokrzyski Park Narodowy jest obszarem o słabo poznanej faunie nietoperzy. Co prawda, z jego terenu podawanych było jak dotąd 10 gatunków nietoperzy, brak jest jednak jakiejkolwiek wiedzy na temat statusu rozrodczego czy rozmieszczenia poszczególnych gatunków. Aby uzupełnić tę lukę, w maju-sierpniu 2013 wykonano nasłuchy detektorowe na 10 stanowiskach. W lipcu 2018-2019 przeprowadzono na terenie parku całonocne odłowy nietoperzy w sieci, rejestrację sygnałów echolokacyjnych oraz skontrolowano budynki (głównie leśniczówki). W styczniu 2019 poszukiwano też kryjówek zimowych. Stwierdzono przedstawicieli 15 gatunków, dla ośmiu z nich wykazano rozród na terenie Parku (*): nocek duży Myotis myotis, nocek Natterera M. nattereri, *nocek wąsatek M. mystacinus, *nocek Alkatoe M. alcathoe, *nocek Brandta M. brandtii, nocek rudy M. daubentonii, mroczak posrebrzany Vespertilio murinus, mroczek pozłocisty Eptesicus nilssonii, *mroczek późny E. serotinus, karlik drobny Pipistrellus pipistrellus, karlik większy P. nathusii, *borowiec leśny Nyctalus leisleri, *borowiec wielki N. noctula, *gacek brunatny Plecotus auritus, *mopek zachodni Barbastella barbastellus. Aż siedem spośród stwierdzonych gatunków nie było dotąd podawanych z terenu Parku. Wśród złowionych nietoperzy (n = 70) najliczniejszy okazał się nocek Brandta i mopek. W nasłuchach detektorowych dominowały małe nocki, przy znikomym tylko udziale karlików i borowca wielkiego. Kontrola nielicznych budynków nie wykazała obecności jakichkolwiek kryjówek dziennych, co sugeruje, że gatunki synantropijne przylatują na żerowiska spoza terenu parku. Nie znaleziono żadnych zimujących nietoperzy w podziemnych cysternach na wodę przy klasztorze na Świętym Krzyżu. Również znane z literatury zimowisko nietoperzy w podziemiach samego klasztoru już nie istnieje, uległo prawdopodobnie zniszczeniu na wykonanych na dużą skalę prac adaptacyjnych. Wcześniejsza literatura podaje również, z terenu parku, nocka łydkowłosego M. dasycneme i karlika malutkiego P. pipistrellus, jednak część stwierdzeń budzić może poważne wątpliwości co do ich identyfikacji.

Pytania i odpowiedzi

dr Szymon Modzelewski

Krzemionkowski Region Pradziejowego Górnictwa Krzemienia Pasiastego. Walory poznawcze i aktualna ochrona

Wystąpienie przedstawione w ramach konferencji Korzenie będzie dotyczyło prahistorycznych kopalń krzemienia pasiastego w Krzemionkach i Krzemionkowskiego  Regionu Pradziejowego Górnictwa Krzemienia Pasiastego, obejmującego obok Krzemionek także pola górnicze Borownia i Korycizna w Rudzie Kościelnej oraz neolityczną osadę pradziejowych górników na wzgórzu Gawroniec w Ćmielowie. Wszystkie te obiekty stanowią sprzężony z krajobrazem i przyrodą unikalny zespół śladów intensywnej działalności ludzi zamieszkujących w neolicie i we wczesnej epoce brązu dolinę rzeki Kamiennej. Są jedynym w swoim rodzaju świadectwem początków szeroko zakrojonej działalności wydobywczej, która była tu prowadzona w pradziejach, na progu cywilizacji. W 2019 roku Krzemionkowski Region Pradziejowego Górnictwa Krzemienia Pasiastego został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Obecnie planowane jest powołanie parku kulturowego, który umożliwi skuteczniejszą ochronę tych bezcennych zabytków najstarszej przeszłości naszego kraju. Wystąpienie będzie dotyczyć zarówno najważniejszych informacji i wyników badań naukowych dotyczących Krzemionek i wspomnianego Regionu, jak i starań mających na celu ochronę tych obiektów.

Pytania i odpowiedzi

Panel dyskusyjny

Zamknięcie konferencji