W historii Łyśca/ Łysej Góry/ Świętego Krzyża możemy obecnie prześledzić działania, które ukształtowały zwłaszcza szczyt tej góry i spowodowały, że postrzegamy ją tak osobliwie. Oczywiście za tymi działaniami stoją też ludzie, którzy je inicjowali i realizowali, albo ubogacając krajobraz kulturowy tego unikalnego miejsca, albo go degradując. Zgodnie z dość powszechnie używaną definicją, krajobraz kulturowy jest podlegającą naszej ocenie historycznie ukształtowaną przestrzenią zawierającą elementy będące wynikiem działalności ludzkiej i przyrodnicze. Przenikanie tych dwu czynników kształtujących ową przestrzeń wydaje się być w przypadku Łyśca dość szczególne, czy nawet wręcz definiujące jego unikalne znaczenie. Oddziaływanie człowieka – twórcę kultury – pozostawiło też świadectwa słabo zauważalne lub całkiem ukryte przed naszym postrzeganiem, zaliczane do kategorii zabytków archeologicznych. Pomimo szeregu prac podjętych zwłaszcza w ciągu ostatnich 20 lat, stan naszej wiedzy o dziedzictwie archeologicznym Łyśca pozostawia wiele do życzenia. Jest to m.in. skutkiem charakteru prowadzonych ostatnio badań, które miały charakter praktycznie wyłącznie związany z kolejnymi inwestycjami. Tymczasem charakter tych inwestycji, z których nie wszystkie wiązały się z rozpoznaniem pod względem archeologicznym, doprowadził również do przekształceń, które utrudniają, albo wręcz uniemożliwiają poszerzenie naszej wiedzy o pradziejach Łyśca czy uzupełnienie danych historycznych. Niniejszy głos ma zatem przedstawić potrzeby dotyczące odpowiedzi na wciąż aktualne pytania badawcze i przedstawić perspektywy udzielenia na nie odpowiedzi – w bliższej lub dalszej przyszłości.